Miskelk

Miskelk (cuppa vernieuwd), 15de eeuw, Tongerlo, Abdij Onze-Lieve-Vrouw, © KIK, Brussel, cliché Z004061

Miskelk van Jehan vande Werve en Familie Burlet, 1600, Anderlecht, Kerk Sint-Pieter en Guido, © KIK, Brussel, cliché X137545

Miskelk, 1693, Marcourt, Ermitage Saint-Thibaut, © KIK, Brussel, cliché X023895

Miskelk en andere liturgische voorwerpen in Constituties van de Augustinessen van Seclin (folio 1), 1470-1480, Seclin[FR], Vieil Hôpital, © KIK, Brussel, cliché X045863

Etymologie

• < Oudnederlands kelik, « drinkbeker » (10e eeuw) ; < Middelnederlands kelch, « kelk, drinkbeker » (1240) (https://etymologiebank.nl/trefwoord/kelk)

Definitie

Drinkbekers voor wijn tijdens de eucharistieviering, meestal op voet met stam en in de regel vervaardigd van edelmetaal, meestal gebruikt in combinatie met een pateen.

Hierarchie

• liturgisch voorwerp
  • liturgisch vaatwerk
    • kelk
      • miskelk
        • reliekkelk

Oorsprong en ontwikkeling

De oorsprong van dit object gaat terug tot het Nieuwe Testament. In de evangelies van Marcus (14:22–24), Mattheus (26:26–28) en Lucas (22:19b–20) staat immers dat Christus tijdens het Laatste Avondmaal een met wijn gevulde beker nam en aan de leerlingen gaf, erop wijzend dat zij het bloed van het Heilig Verbond dronken.

Reeds in de vroegchristelijke tijd bekleedde dit object een belangrijke plaats in de liturgie. Er is niettemin weinig bekend over de vormen en de gebruikte materialen voor het vervaardigen van dat eerste liturgisch vaatwerk. De kelk van Antiochië, die uit de 6de eeuw dateert, is lange tijd beschouwd geweest als een oud voorbeeld van een kelk, al denkt men tegenwoordig dat het om een lamp op een voet gaat.

Typologie

Gebruik: De typologie evolueert van een kelk met handvatten naar een kelk zonder. Ook de vorm van het vaatwerk verandert. Oorspronkelijk is de kom diep en breed, later wordt ze lager en smaller. De voet neemt dan van langsom in omvang toe. Eventuele onderdelen: knoop, handvatten.  

Normatieve teksten

Zie kelk.

Andere benamingen

Autres langues
FR	calice (culte catholique)
EN	chalice (catholique worship)
DE	Kelch (der) (katholische Gottesdienst)
IT	calice (culto catolico)
ES	cáliz (culto católico)

Oude talen
Latijn	termen in het Latijn

BALaT

De miskelken (1400-1700) in BALaT

Afbeelding van miskelken (1400-1700) in BALaT

De miskelken in de bibliotheek van het KIK

Bibliografische orientatie

Zie kelk.