Ciborie

Strijtem, Kerk Sint-Martinus, ciborie, zilver, 17de eeuw, © KIK, Brussel, cliché M059436

Lucas Faydherbe, H. Carolus Borromeus (détail : attribuut van de heilge), stenen sculptuur, 1675, © KIK, Brussel, cliché G005798 (détail)

Etymologie

xxx

Definitie

Houder ter bewaring van geconsacreerde hosties, veelal in de vorm van een kelk met deksel en vaak van edelmetaal (AAT-NED). De ciborie kan worden bedekt met een ciborievelum.

Hierarchie

• liturgisch voorwerp
  • liturgisch vat
    • ciborie
      • berechtingsciborie
      • reliekciborie

Oorsprong en ontwikkeling

In de 13de eeuw zou het gebruik van deze bekers met deksel verspreid geraakt zijn voor het bewaren van de gedaanten van brood en wijn (Duret, blz. 224).

Typologie

De ciborie is een kom op voet, gemaakt van edelmetaal. De steel heeft een knoop in het midden. De beker is breed (breder dan de kelk). Het is aan de basis bekleed met een valse beker, vaak rijkelijk versierd. De beker wordt bekroond door een deksel dat is afgewerkt met een kruis. Het deksel heeft soms de vorm van een kroon. De ciborie wordt gesloten door in elkaar te grijpen, en soms door het deksel te verschuiven en de haken in inkepingen vast te zetten.

Normatieve teksten

Beschrijving volgens de Ornatus Ecclesiasticus van Jakob Miller Tit. 3: Hoofdst. XVIII (De Pyxide in qua Eucharistia asservatur).

Vanaf de 9de eeuw zijn alleen edele metalen (goud en verguld zilver) toegelaten (Sacraal metaal, blz. 5).

De Kerk heeft tin voor miskelken en cibories alleen getolereerd in gevallen van armoede (cfr. Adolphe Riff, geciteerd door E.H. Bidault, blz. 30).

Andere benamingen

Autres langues
FR	ciboire
EN	ciborium
DE	Ziborium
IT	pisside (= ciboire ou pyxide)
ES	copón

Oude talen
Latijn	termen in het Latijn
Oud- en Middelnederlands	termen in O-MNL

BALaT

De cibories (1400-1700) in BALaT

Afbeelding van cibories (1400-1700) in BALaT

De cibories in de bibliotheek van het KIK

Attachement

Ciborie, thesaurus fiche : Laatste wijziging op 4-3-2020.

Bibliografische orientatie

• Sacraal metaal. Liturgische gebruiksvoorwerpen : betekenis, funktie, evolutie, vorm, tentoonstellingscatalogus, Sint-Truiden, Museum voor religieuze kunst, vol. 1, 1984, p. 6.