Rationale

Rationale op Hans von Reutlingen, Reliekbuste van H. Lambertus, Luik, Trésor de la Cathédrale, 1512, © KIK, Brussel, cliché G002675

Etymologie

< Latijn rationalis, « rationeel », « redelijk », in kerkelijk Latijn verbasterd tot rationale, zo genoemd vanwege de wijze mottos die dit kledingstuk droeg (Wiktionary).

Definitie

Liturgisch gewaad, in de vorm van een manteltje, dat door bepaalde bisschoppen wordt gedragen. Is soms getand en met edelstenen of klein sierglaswerk versierd.

Hierarchie

• liturgisch voorwerp
  • liturgisch gewaad
    • rationale

Oorsprong en ontwikkeling

Dit liturgisch voorwerp verschijnt in de 10de eeuw: eerste vermelding in het sacrametarium van Ratold van Corbie, daarna in briefwisseling tussen Adalbert van Metz en Hildward van Halberstadt.

Het wordt in 1027 toegekend aan Poppo van Treffen en voor het eerst afgebeeld op een boekband uit 1030 (‘‘Missa Illyrica’‘ van Sigebert van Minden).

Het wordt gebruikt als een pallium.

Alleen de bisschoppen van het Heilig Rijk kregen het: Würzburg, Augsburg, Konstanz, Regensburg, Eichstätt, Bamberg, Naumburg, Halberstadt, Paderborn, Minden, Spiers, Trente, Metz, Praag, Olmütz, Toul en vooral Luik. Buiten het Heilig Rijk hadden alleen de patriarch van Aquileia en de bisschop van Krakau er een.

Typologie

Van rationales bestaan er drie typologieën:

• 1: in de vorm van een Y-vormig pallium maar met een kortere verticale band en rijker versierd.
• 2: een borstpand en een rugpand geflankeerd door twee langere verticale banden.
• 3: een soms gekanteeld schoudermanteltje.

Andere benamingen

Autres langues
FR	rational
EN	rationale
DE	Rationale
IT	razionale
ES	superhumeral

BALaT

De rationale (1400-1700) in BALaT

Afbeelding van rationale(1400-1700) in BALaT

De rationale in de bibliotheek van het KIK

Bibliografische orientatie

• Joseph Braun, « Das Rationale » , in Zeitschrift für christliche Kunst, vol. 16, 1903, col. 97-124 ; Joseph Braun, Die liturgischen Paramente in Gegenwart und Vergangenheit. Ein Handbuch der Paramentik, Herder & Co, Fribourg-en-Brisgau, 1924, p. 151-153.
• Joël Perrin & Sandra Vasco Rocca (dir.), Thesaurus des objets religieux. Meubles, objets, linges, vêtements et instruments de musique du culte catholique romain. Religions objects of the Catholico Faith. Corredo ecclesiastico di culto cattolico, Paris, Caisse nationale des Monuments historiques, éditions du Patrimoine, 1999. p. 333.