Kelkvelum
Contents
Etymologie
- Kelk : < Oudnederlands kelik, « drinkbeker » (10e eeuw) ; < Middelnederlands kelch, « kelk, drinkbeker » (1240) (https://etymologiebank.nl/trefwoord/kelk)
- Velum : Latijse woord die « sluier », « doek », « opknoping », « gordijn » betekent (Gaffiot, p. 1653).
Definitie
Vierkant doek ter bedekking van kelk en pateen vóór en na de communie (AAT).
Hierarchie
Oorsprong en ontwikkeling
Dit voorwerp is vóór de moderne tijd onbekend. Maar ten minste sinds het begin van de 13de eeuw wordt hier en daar melding gemaakt van het afdekken van de kelk, bijvoorbeeld in een ceremoniaal van Bayeux uit de 13de eeuw. In zijn Ordo, opgesteld rond 1311 (hoofdst. 53) vermeldt kardinaal Jacobus Gajetanus een mappula ad tegendum calicem. Bovendien heeft men de gewoonte ontwikkeld de kelk voor de eucharistie vóór de offerande (dus meteen na het epistel) voor te bereiden; het Allerheiligste moest dus beschermd worden. Het kon misschien gaan om het offertorium, een doek die werd gebruikt om het Allerheiligste op het altaar te brengen. De kelk en de pateen zaten oorspronkelijk in een linnen zak of laken, waarvan ze werden bevrijd zodra ze op het altaar kwamen.
Een heus kelkvelum verschijnt pas in de loop van de 16de eeuw in Rome, maar slechts vanaf de 17de eeuw wordt het werkelijk gebruikt.
Typologie
Het kelkvelum is een vierkant van textiel – meestal zijde – met zijden van 50 à 70 cm. De rand ervan is doorgaans opgesierd met gekleurd garen of metaaldraad. Op het oppervlak kunnen decoratieve motieven, symbolen (monogram van Christus, kruis) of iconografische onderwerpen die aansluiten bij de Eucharistie en het Lijden van Christus geborduurd zijn.
Normatieve teksten
- Carolus Borromeus schrijft:
Velum calicis ab omni parte cubito et unciis duodecim, ac paulo amplius late patens sit : ab oris undique opere serico, auro et argento contextum sit, simbriis itidem aureis aut argenteis adhibitis.
On all sides the chalice veil is to measure one cubit and twelve ounces, but it is to be a bit greater in width: the borders will have a light decortion of silk, gold or silver. However, the more precious one is to be made of gold or silver with gold or silver fringes (Vertaling Evelyn Voelker).
- Missale de Pie V (1570): Deinde preparat calicem,ponens super eius os purifícatorium,& super illud patenam cum hostia , quam regit parva palla,& velo serico, super velo ponit bursam coloris paramentorum, intus habens corporale implicatum.
In de loop van de 17de eeuw is er sprake van tijdens verschillende synodes (zoals Keulen 1651):
- Keulen 1651 : Omnes sacerdotes deinceps velum ad cooperiendum calicem adhibeant.
Andere benamingen
| Autres langues | |
|---|---|
| FR | voile de calice |
| EN | chalice veil |
| DE | Kelchvelum |
| IT | velo di calice |
| ES | velo de cáliz |
| Oude talen | |
|---|---|
| Latijn | offertorium, mappula, velum, sindon, sudarium, mantile |
BALaT
De kelkvelum (1400-1700) in BALaT
Afbeelding van kelkvelum (1400-1700) in BALaT
De kelkvelum in de bibliotheek van het KIK
Bibliografische orientatie
- Joseph Braun, Die liturgischen Paramente in Gegenwart und Vergangenheit. Ein Handbuch der Paramentik, Herder & Co, Fribourg-en-Brisgau, 1924, p. 244-246.
- Paul Chantraine, « Chatoiement des tissus. Ornements liturgiques au pays d'Ardenne », in Piété baroque en Luxembourg, tentoonstellingscatalogus, Bastogne, Musée en Piconrue, 1995, p. 253.
- Fil de soie, chemin de soie, tentoonstellingscatalogus, Chambord, Château de Chambord, 1983, p. 182.
- Joël Perrin & Sandra Vasco Rocca (dir.), Thesaurus des objets religieux. Meubles, objets, linges, vêtements et instruments de musique du culte catholique romain. Religions objects of the Catholico Faith. Corredo ecclesiastico di culto cattolico, Paris, Caisse nationale des Monuments historiques, éditions du Patrimoine, 1999, p. 281.
