Zonnemonstrans

Charles de Hontoir, Zonnemonstrans, Luik, église Sainte-Croix, 1693, © KIK, Brussel, cliché KM010287

Zonnemonstrans in O.L.Vrouw met Kind verschijnt aan een diaken, Gent, Kerk Sint-Niklaas, 17de eeuw, © KIK, Brussel, cliché X040001 (detail)

Etymologie

• Zon: < Proto-germaans sunnō (Etymologisch Woordenboek van het Nederlands).
• Monstrans: < middeleeuws latijn monstrantia, van monstrare, « aanwijzen », « de aandacht vestigen op ».

Definitie

Monstrans waarvan het gedeelte dat de hostie zichtbaar maakt omvat wordt door een stralenkroon, een glorie.

Hierarchie

• liturgisch voorwerp
  • monstrans
    • zonnemonstrans

Oorsprong en ontwikkeling

De zonnemonstrans is het laatste typologische evolutiestadium van de monstrans. Hij wordt almaar couranter vanaf de 17de eeuw, hoewel er al in de 15de en de 16de eeuw monstransen met een cirkelvormige houder bestonden (voorbeelden: obj. 94305, obj. 10073775). In vergelijking met de andere modellen valt elke verwijzing naar architectuur hier weg. Toch konden van torenmonstransen en cilindermonstransen zonnemonstransen gemaakt worden.

Typologie

Het ronde omhulsel van de monstrans is omgeven door stralen en staat op een voet met een knoop in het midden. Deze zon wordt de "glorie" genoemd, en wordt gewoonlijk bekroond door een kroon, en culmineert altijd in een kruis. Er kunnen verschillende iconografische elementen worden toegevoegd, zoals engelenwolken, korenaren en druiventrossen (die aan de eucharistie doen denken).

Normatieve teksten

Zie monstrans.

Andere benamingen

Autres langues
FR	ostensoir-soleil
EN	solar monstance
DE	Monstranz Sonne
IT	ostensorio a raggiera
ES	custodia sol

BALaT

De zonnemonstransen (1400-1700) in BALaT

Afbeelding van zonnemonstransen (1400-1700) in BALaT

De zonnemonstransen in de bibliotheek van het KIK

Topstukken

• Een cilinder monstrans omgevormd tot een zonnemonstrans
• Ostensoir-soleil de Leffe

Bibliografische orientatie

• Glossarium Artis, Faszikel 2, Liturgische geräte, Kreuze une Reliquiare der Christlichen Kirchen - Objets liturgiques, croix et reliquaires des églises chrétiennes, Dokumentationsstelle Tûbingen, Tübingen-Strasbourg, 1972, p. 37.
• Joël Perrin & Sandra Vasco Rocca (dir.), Thesaurus des objets religieux. Meubles, objets, linges, vêtements et instruments de musique du culte catholique romain. Religions objects of the Catholico Faith. Corredo ecclesiastico di culto cattolico, Paris, Caisse nationale des Monuments historiques, éditions du Patrimoine, 1999, p. 160.
• Sacraal metaal. Liturgische gebruiksvoorwerpen : betekenis, funktie, evolutie, vorm, cat. exp. Sint-Truiden, Museum voor religieuze kunst, vol. 1, 1984, p. 15-16 et vol. 2, p. 16.