Wijwaterkwast

Wijwaterkwast, Gent, Sint-Baafskathedraal, 1601-1700, © KIK, Brussel, cliché M132719

Etymologie

xxx

Definitie

Kwast voor het besprenkelen met wijwater (Van Dale).

Hierarchie

• liturgisch voorwerp
  • voorwerp voor de besprenkeling
    • wijwaterkwast

Oorsprong en ontwikkeling

De besprenkeling gebeurt al sinds het begin van de christenheid. In die tijd kon dat gebeuren met een plant, veelal een hysopstengel. Andere planten konden eveneens dienst doen, evenals een paardenstaart. Hoewel we niet beschikken over een nauwkeurige datering, is het mogelijk dat het gebruik daarvan lang is doorgegaan.

In tegenstelling tot wijwateremmers zijn de oudste bewaarde wijwaterkwasten van relatief recente datum. In een 12de-eeuwse afbeelding op het schrijn van Sint-Oda en Sint-Joris sprenkelt een man wijwater met behulp van een voorwerp dat reeds op een wijwaterkwast gelijkt (zie KIK-object 10105989). De twijgen en stengels worden dus geleidelijk vervangen door kwasten waarvan het uiteinde een borstel of een bol met gaatjes is.

Bij het begin van de 16de eeuw zijn deze objecten in groten getale te vinden. Er hoort altijd een wijwateremmer bij. Aangezien het besprenkelen nog altijd gebeurt, zijn er tot op heden wijwaterkwasten te vinden.

Typologie

Er bestaan twee soorten wijwaterkwasten. De ene heeft ruwe haren aan het uiteinde, de andere een ronde kop met gaatjes. De vorm is doorgaans vrij eenvoudig en verandert tussen de 16de en de 20ste eeuw niet. Alleen de steel wordt nu en dan versierd. Dat gebeurt voor het merendeel met twee soorten versieringen. De meest afgeronde zones van de steel worden heel regelmatig versierd met motieven in de vorm van akantbladeren, die het reliëf benadrukken. Zeldzamer zijn torussen met eierlijsten (zie KIK-object 60229). Vooral in de 18de eeuw zijn originelere wijwaterkwasten te vinden, opgesierd met voluten en schelpwerk (zie KIK-object 24453).

Normatieve teksten

Synode XXX :

"Lorem ipsum dolor" Bron: Concilia Germaniae, vol. 3, p. 691.

Andere benamingen

Autres langues
FR	goupillon (liturgie)
EN	aspergillum (less commonly, aspergilium or aspergil)
DE	Weihwedel, Aspergill
IT	aspersorio
ES	hisopo, aspersorio

Oude talen
Latijn	termen in het Latijn
Oud- en Middelnederlands	termen in O-MNL

BALaT

De wijwaterkwasten (1400-1700) in BALaT

Afbeelding van wijwaterkwasten (1400-1700) in BALaT

De wijwaterkwasten in de bibliotheek van het KIK

Attachement

Wijwaterkwast, thesaurus fiche : Laatste wijziging op 4-3-2020.

Bibliografische orientatie

• Bernard Berthod & Élisabeth Hardouin-Fugier, Dictionnaire des arts liturgiques, XIXe-XXe siècle, Paris, 1996, p. 90. (aspersoir)
• Bernard Berthod & Élisabeth Hardouin-Fugier, Dictionnaire des objets de dévotion dans l’Europe catholique, Paris, 2006, p. 178.
• Glossarium Artis, Faszikel 2, Liturgische geräte, Kreuze une Reliquiare der Christlichen Kirchen- Objets liturgiques, croix et reliquaires des églises chrétiennes, Dokumentationestelle Tûbingen, Tübingen-Strasbourg, 1972, p. 44.
• Joël Perrin & Sandra Vasco Rocca (dir.), Thesaurus des objets religieux. Meubles, objets, linges, vêtements et instruments de musique du culte catholique romain. Religions objects of the Catholico Faith. Corredo ecclesiastico di culto cattolico, Paris, Caisse nationale des Monuments historiques, éditions du Patrimoine, 1999, p. 180.
• Mieke van Zanten, Religieus erfgoed uit kerken en kloosters in de Lage Landen, Zutphen, 2008, p. 290.
• Robert Lesage (dir.), Dictionnaire pratique de liturgie romaine, 1952, col. 79.
• Migne, Dictionnaire des cérémonies, t. 1., p. 111.