Tabernakelsluier

Tabernakelsluier, Brussel, Kathedraal Sint-Michiel-en-Goedoele, 1ste helft van de 18de eeuw, met ouder materiaal, © KIK, Brussel, cliché G006810.

Tabernakelsluier voor de tabernakel (1967), Ben-Ahin, Eglise Saint-Germain[Ben], © KIK, Brussel, cliché M008019.

Etymologie

Tabernakelsluier, ook conopeum genoemd, conopée in het Frans.

< Grieks κωνωπειον: ‘muskietennet’, daarna < middeleeuws Latijn conopeum: ‘baldakijn, kleed dat het heilig sacrament beschermt’ (canopum ca. 1250, canapium 1518 in Latham, zie ook Du Cange, s.v. canapeum en canopeum), afgeleid van het algemenere klassiek Latijnse ‘baldakijn, gordijn’.

Definitie

Kleed of geheel van gordijnen ter omhulling van het tabernakel.

Hierarchie

• liturgisch voorwerp
  • altaartoebehoren
    • tabernakelsluier

Oorsprong en ontwikkeling

De oorsprong van de tabernakelsluier is moeilijk te achterhalen. De eerste geschriften die het gebruik van een dergelijk object in textiel aanraden, dateren van het einde van de 16de of het begin van de 17de eeuw. Het gebruik van de tabernakelsluier hangt natuurlijk af van de manier waarop de geconsacreerde hosties worden bewaard. De middeleeuwse synodale statuten bekommeren zich inderdaad vooral over een correcte bescherming van de hosties op een veilige en respectabele plaats, zoals een tabernakel. Het gebruik daarvan is dan nauw verbonden met zijn type: altaartabernakel, muurtabernakel, sacramentstoren…

Typologie

Gordijn of geheel van gordijnen met symbolische betekenis verwijzend naar de tent uit de Exodus waarin zich de ark van het verbond bevond, symbool voor Gods aanwezigheid. De tabernakelsluier moet de voorgeschreven kleur van de misliturgie hebben (Diocésaine d'Art Sacré, Parijs). In de 18de eeuw is de tabernakelsluier gewoonlijk samengesteld uit een lambrekijn en één of twee gordijnen, vergelijkbaar met een theatergordijn. Indien hij uitsluitend uit een lambrekijn bestaat, dan bedekt hij enkel de bovenkant van het tabernakel. Als hij uit slechts één gordijn bestaat, is hij soms moeilijk te onderscheiden van een monstranssluier.

Normatieve teksten

• Gebruik van tabernakelsluier, aangeraden door Carolus Borromeus, 1577: “The veil of the tabernacle of the most Holy Eucharist in churches of the Roman rite will be of silk interwoven with gold or silver, commonly called brocade, or of silver or gold cloth, or at least of simple white silk. In the church of the Ambrosian rite, it will be of the same material, but red, and the size will be in proportion to the size of the main tabernacle. At the top it will be gathered, and with long fringes along its width and with tasseled decoration at either end, as is the custom”. (Instructiones fabricae et supellectilis ecclesiasticae, boek II, dicta 71, vert. uit het Latijn door Evelyn C. Voelker).
• Het Concilie van Ieper (begin 17de eeuw, waarschijnlijk 1577 of 1629) stelt bijvoorbeeld voor om een gordijn aan te brengen voor de deuren van het tabernakel.
• De tabernakelsluier wordt in Rome pas in 1614 aanbevolen door de Rituale van paus Paulus III.

Andere benamingen

Autres langues
FR	conopée
EN	terme EN
DE	terme DE
IT	terme IT
ES	terme ES

Oude talen
Latijn	termen in het Latijn
Oud- en Middelnederlands	termen in O-MNL

BALaT

De tabernakelsluiers (1400-1700) in BALaT

Afbeelding van tabernakelsluiers (1400-1700) in BALaT

De tabernakelsluiers in de bibliotheek van het KIK

Attachement

Tabernakelsluier, thesaurus fiche : Laatste wijziging op 4-3-2020.

Bibliografische orientatie

• Joseph Braun, Die liturgischen Paramente in Gegenwart und Vergangenheit. Ein Handbuch der Paramentik, Herder & Co, Fribourg-en-Brisgau, 1924, p. 231-232
• Joël Perrin & Sandra Vasco Rocca (dir.), Thesaurus des objets religieux. Meubles, objets, linges, vêtements et instruments de musique du culte catholique romain. Religions objects of the Catholico Faith. Corredo ecclesiastico di culto cattolico, Paris, Caisse nationale des Monuments historiques, éditions du Patrimoine, 1999, p. 276.