Koorkapgesp

Koorkapgesp, Tongeren, Kerk O.L.Vrouw Geboorte, 1420 ca, © KIK, Brussel, cliché Z012284

Koorkapgesp, vertegenwoordigd in een paneel van een passiepolyptiek, afkomstig uit de Eglise Saint-Hubert van Milmort, die nu het museum Grand Curtius (Luik) wordt bewaard, 2de helft van de 16de eeuw, © KIK, Brussel, cliché KN011911

Etymologie

• Kap : < Middelnederlands cappe, « kap », « mantel met kap » (J. de Vries (1971), Nederlands Etymologisch Woordenboek, Leiden, door https://etymologiebank.nl/trefwoord/kap1 geciteerd).
• Gesp : < gesp(e), gispe vgl. middelengels gaispen, gaspen, « gapen », « wijd openstaan ».

Definitie

Versierde sluiting, gewoonlijk vervaardigd uit edelmetaal, bestemd om de slippen van de koorkap op de borst vast te binden (Mieke Van Zanten).

Hierarchie

• liturgisch voorwerp
  • liturgisch gewaad
    • koorkapgesp

Oorsprong en ontwikkeling

De kap kan op verschillende manieren gesloten worden: een gewoon haakje, een kettinkje tussen twee knopen (bijvoorbeeld: 10067012 of 82861), een strook textiel. De meest uitgewerkte sluiting is de koorkapgesp, een versierd stuk edelsmeedwerk. Koorkapgespen lijken er al vanaf de 11de eeuw te zijn, maar ze worden hoofdzakelijk gebruikt tussen de 13de en de 14de eeuw.

Typologie

Koorkapgespen zijn vaak rijkelijk versierd met email of edelstenen. De metalen delen zijn versierd met motieven in drijfwerk of bas-reliëf.

Andere benamingen

Autres langues
FR	mors de chape
EN	cope clasp, morse
DE	Chormantelschließe
IT	fermaglio di piviale
ES	broche de capa pluvial

BALaT

De koorkapgespen (1400-1700) in BALaT

Afbeelding van koorkapgespen (1400-1700) in BALaT

De koorkapgespen in de bibliotheek van het KIK

Bibliografische orientatie

• D. Duret (abbé), Mobilier, vases, objets et vêtements liturgiques. Étude historique, 1932, p. 267.
• Mieke van Zanten, Religieus erfgoed uit kerken en kloosters in de Lage Landen. Geïlustreerd Lexicon van Nederlandse en Vlaamse termen, Zutphen, Walburg Pers, 2008.