Difference between revisions of "Canonbord"
| (12 intermediate revisions by 3 users not shown) | |||
| Line 1: | Line 1: | ||
| − | [[File: | + | [[File:M242191.jpg|300px|thumb|link=http://balat.kikirpa.be/obj/10056780/img/M242191|right|''Canonbord'', Bergen, Kerk Sint-Waltrudis, 1698 - 1699, © KIK, Brussel, cliché M242191.jpg]] |
| + | |||
== Etymologie == | == Etymologie == | ||
| − | + | ||
| + | Canon: < laat Latijn ''canon'', zelf afgeleid van het Grieks ''χανων'' = regel, richtsnoer, maatstaf. | ||
| + | Bord : < Middel Nederlands ''bort, bart, bert'' = plank, lat, bord. | ||
| + | |||
== Definitie == | == Definitie == | ||
Een kaart, vaak ingelijst, die in een reeks van drie op de altaartafel wordt geplaatst, met teksten uit de eucharistiegebeden als geheugensteuntje voor de priester (AAT-NED) | Een kaart, vaak ingelijst, die in een reeks van drie op de altaartafel wordt geplaatst, met teksten uit de eucharistiegebeden als geheugensteuntje voor de priester (AAT-NED) | ||
| − | == Hierarchie == | + | |
| + | == Hierarchie== | ||
| + | *[[liturgisch voorwerp]] | ||
| + | **[[altaartoebehoren]] | ||
| + | ***[[canonbord]] | ||
| + | ****[[canonbordlijst]] | ||
== Oorsprong en ontwikkeling == | == Oorsprong en ontwikkeling == | ||
| − | + | Het canonbord verschijnt in de katholieke liturgie pas heel laat. Er is weliswaar sprake van (twijfelachtige) gevallen die teruggaan tot de 13de eeuw, maar de eerste met zekerheid bekende voorbeelden dateren pas van de tweede helft van de 15de eeuw. De liturgische teksten van na het Concilie van Trente bevelen het gebruik ervan aan en daarna verspreidt het gebruik zich. | |
== Typologie == | == Typologie == | ||
| − | + | Er zijn nooit meer dan drie canonborden. De voorschriften uit de 16de en 17de eeuw hebben het evenwel doorgaans over slechts één ''tabella secretarum''. In de loop van de 17de eeuw wordt het linker canonbord toegevoegd, later vanwege de symmetrie gevolgd door het rechter canonbord. | |
| + | |||
| + | Ze zitten gevat in een [[canonbordlijst]]. Wanneer er drie canonborden zijn, is het middelste groter dan de twee andere. Het bevat de belangrijkste teksten en gebeden, in het bijzonder die van het Gloria, het Credo, het Offertorium en de Consecratie. Links (aan de evangeliekant) bevat het canonbord de Proloog van Johannes, die op het einde van de mis wordt gelezen. Rechts (aan de epistelkant) bevat het canonbord de tekst van de zegening van het water dat tijdens de offerande bij de wijn zal worden gegoten, en de tekst van psalm 25 die de priester leest tijdens de handwassing. | ||
| + | |||
| + | De handgeschreven of gedrukte teksten zijn vaak verlucht of vergezeld van gravures. | ||
== Normatieve teksten == | == Normatieve teksten == | ||
| + | Vanaf het Concilie van Trente adviseren de teksten op het altaar ten minste één canonbord te plaatsen. | ||
| + | |||
| + | De Pius V versie van het ''Missale Romanum'' (1570) lijkt geen verwijzing naar canonborden te bevatten. De geamendeerde versie van Clemens VIII (1604) vermeldt in de ''Rubricae generales'' onder de titel ''De praeparatione Altaris, et de ornamentorum eius'': | ||
| − | + | <center> 'Ad crucis pedem ponatur tabella Secretarum appellata.'' Source: Pie V et Clément VIII, [https://books.google.be/books?id=aaPpAuHRY9IC&printsec=frontcover&hl=fr#v=onepage&q&f=false Missale Romanum], 1604 </center> | |
| − | + | Carolus Borromeus (1577) : | |
| + | <center> ''Tabella secretorum, non quernea, non nucea , ne que denique e ligno subobscuro sit; sed ex abiete, aliave id generis arbore albicanti, ne pagina aggluti nata obscurescat . Late aliquanto amplius pateat, quam longe: a parte anteriori coronicibus undique decore ornetur. A mensa altaris aliquanto altius sustineri debet ali quo fulcimento decore confecto, ut secretorum pagina propius ad oculorum conspectum accedat. Atque hæc quidem usus quotidiani. Illa vero solemniorum dierum speciosior esse debet, ita ut et coronices auratas, aut præclare pictas, et paginam secretorum majusculis litteris impressam, et ejus imagines litterasque illas grandiores, minio, auro que splendescentes habeat.'' | ||
| + | |||
| + | Source: Carolous Borromeus, ''Instructionum fabricae ecclesiasticae et supellectilis ecclesiasticae libri duo'' (1577), éd. par J. Lecoffre, 1855 [https://play.google.com/books/reader?id=yDBGAAAAcAAJ&hl=fr&pg=GBS.PA257 p. 275]. </center> | ||
| + | |||
| + | |||
| + | Diocesane synode van Namen (1639): | ||
| + | |||
| + | Synode diocésain de Namur (1639) : | ||
| + | |||
| + | <center>"''In omnibus altaribus, dum in eis celebratur Sacrosanctum Missae Sacrificium, habeatur Tabella Secretarum et Crucifixus.''" | ||
| + | |||
| + | Source : ''Concilia Germaniae'', [https://books.google.be/books?id=5rFiAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=fr&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false&page=573 vol. 9], p. 573.</center> | ||
== Andere benamingen == | == Andere benamingen == | ||
| Line 30: | Line 58: | ||
|- | |- | ||
!scope="row"| EN | !scope="row"| EN | ||
| − | | | + | |altar card, altar canon |
|- | |- | ||
!scope="row"| DE | !scope="row"| DE | ||
| − | | | + | |Kanontafel |
|- | |- | ||
!scope="row"| IT | !scope="row"| IT | ||
| − | | | + | |canone dell'altare |
|- | |- | ||
!scope="row"| ES | !scope="row"| ES | ||
| − | | | + | |cañón de altar, sacra del altar, tablilla del altar |
|- | |- | ||
|} | |} | ||
| Line 60: | Line 88: | ||
[http://balat.kikirpa.be/results_bib.php?typesearch=advanced&filter=all&IDs=canonbord&sort=year&sort=yeardesc&limit=24 De canonborden in de bibliotheek van het KIK] | [http://balat.kikirpa.be/results_bib.php?typesearch=advanced&filter=all&IDs=canonbord&sort=year&sort=yeardesc&limit=24 De canonborden in de bibliotheek van het KIK] | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== Bibliografische orientatie == | == Bibliografische orientatie == | ||
| − | + | * ''Glossarium Artis'', Faszikel 2, ''Liturgische geräte, Kreuze une Reliquiare der Christlichen Kirchen - Objets liturgiques, croix et reliquaires des églises chrétiennes'', Dokumentationsstelle Tûbingen, Tübingen-Strasbourg, 1972, p. 22. | |
| + | * Joël Perrin & Sandra Vasco Rocca (dir.), ''Thesaurus des objets religieux. Meubles, objets, linges, vêtements et instruments de musique du culte catholique romain. Religions objects of the Catholico Faith. Corredo ecclesiastico di culto cattolico'', Paris, Caisse nationale des Monuments historiques, éditions du Patrimoine, 1999, p. 135. | ||
| + | * Peter Schmidt, [https://books.google.de/books?id=EDtypR51oCAC&pg=PA25&dq=Kanontafel&hl=de&ei=YLmVTrKoL-fk4QSZqJz8Bw&sa=X&oi=book_result&ct=result#v=onepage&q=Kanontafel&f=false|"Liturgische Einblattdrucke: Neue Funde und Überlegungen zur Frühgeschichte der Kanontafel im 15. und 16. Jahrhundert"], in ''Gutenberg-Jahrbuch'', 2010, p. 25-41. | ||
Latest revision as of 19:06, 29 November 2021
Contents
Etymologie
Canon: < laat Latijn canon, zelf afgeleid van het Grieks χανων = regel, richtsnoer, maatstaf. Bord : < Middel Nederlands bort, bart, bert = plank, lat, bord.
Definitie
Een kaart, vaak ingelijst, die in een reeks van drie op de altaartafel wordt geplaatst, met teksten uit de eucharistiegebeden als geheugensteuntje voor de priester (AAT-NED)
Hierarchie
Oorsprong en ontwikkeling
Het canonbord verschijnt in de katholieke liturgie pas heel laat. Er is weliswaar sprake van (twijfelachtige) gevallen die teruggaan tot de 13de eeuw, maar de eerste met zekerheid bekende voorbeelden dateren pas van de tweede helft van de 15de eeuw. De liturgische teksten van na het Concilie van Trente bevelen het gebruik ervan aan en daarna verspreidt het gebruik zich.
Typologie
Er zijn nooit meer dan drie canonborden. De voorschriften uit de 16de en 17de eeuw hebben het evenwel doorgaans over slechts één tabella secretarum. In de loop van de 17de eeuw wordt het linker canonbord toegevoegd, later vanwege de symmetrie gevolgd door het rechter canonbord.
Ze zitten gevat in een canonbordlijst. Wanneer er drie canonborden zijn, is het middelste groter dan de twee andere. Het bevat de belangrijkste teksten en gebeden, in het bijzonder die van het Gloria, het Credo, het Offertorium en de Consecratie. Links (aan de evangeliekant) bevat het canonbord de Proloog van Johannes, die op het einde van de mis wordt gelezen. Rechts (aan de epistelkant) bevat het canonbord de tekst van de zegening van het water dat tijdens de offerande bij de wijn zal worden gegoten, en de tekst van psalm 25 die de priester leest tijdens de handwassing.
De handgeschreven of gedrukte teksten zijn vaak verlucht of vergezeld van gravures.
Normatieve teksten
Vanaf het Concilie van Trente adviseren de teksten op het altaar ten minste één canonbord te plaatsen.
De Pius V versie van het Missale Romanum (1570) lijkt geen verwijzing naar canonborden te bevatten. De geamendeerde versie van Clemens VIII (1604) vermeldt in de Rubricae generales onder de titel De praeparatione Altaris, et de ornamentorum eius:
Carolus Borromeus (1577) :
Diocesane synode van Namen (1639):
Synode diocésain de Namur (1639) :
Andere benamingen
| Autres langues | |
|---|---|
| FR | canon d'autel |
| EN | altar card, altar canon |
| DE | Kanontafel |
| IT | canone dell'altare |
| ES | cañón de altar, sacra del altar, tablilla del altar |
| Oude talen | |
|---|---|
| Latijn | termen in het Latijn |
| Oud- en Middelnederlands | termen in O-MNL |
BALaT
De canonborden (1400-1700) in BALaT
Afbeelding van canonborden (1400-1700) in BALaT
De canonborden in de bibliotheek van het KIK
Bibliografische orientatie
- Glossarium Artis, Faszikel 2, Liturgische geräte, Kreuze une Reliquiare der Christlichen Kirchen - Objets liturgiques, croix et reliquaires des églises chrétiennes, Dokumentationsstelle Tûbingen, Tübingen-Strasbourg, 1972, p. 22.
- Joël Perrin & Sandra Vasco Rocca (dir.), Thesaurus des objets religieux. Meubles, objets, linges, vêtements et instruments de musique du culte catholique romain. Religions objects of the Catholico Faith. Corredo ecclesiastico di culto cattolico, Paris, Caisse nationale des Monuments historiques, éditions du Patrimoine, 1999, p. 135.
- Peter Schmidt, "Liturgische Einblattdrucke: Neue Funde und Überlegungen zur Frühgeschichte der Kanontafel im 15. und 16. Jahrhundert", in Gutenberg-Jahrbuch, 2010, p. 25-41.
