Sandaal (liturgie)

Liturgische sandalen van Stavelot, 12de eeuw, Brussel, Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, © KIK, Brussel, cliché KN005257

Sandalen, 18de eeuw. Namen, Cathédrale Saint-Aubain

Etymologie

• Sandaal: < Oudgrieks σανδάλιον, « houten sandaal vastgemaakt met riemen die over de voet gaan » (Bailly, blz. 780), daarna van Latijn sandalium, « sandaal » (Gaffiot, blz. 389).
• Liturgie: < Griek λειτουργια, « dienst aan de staat », « kerkelijke dienst » (Baily, p. 529).

Definitie

Gesloten zijden schoenen met platte hak, die worden gedragen door prelaten tijdens de pauselijke mis. Ze hebben de kleur van de liturgische kalender (behalve zwart) en worden gedragen met liturgische kousen.

Hierarchie

• liturgisch voorwerp
  • liturgisch gewaad
    • sandaal (liturgie)

Oorsprong en ontwikkeling

De eerste sporen van liturgische sandalen verschijnen al heel vroeg (rond de 6de eeuw). Ze gelden in de 11de eeuw als specifiek onderscheidingsteken voor bisschoppen, maar kunnen ook toegekend worden aan abten van hoge rang.

De liturgische sandalen, gedragen in combinatie met caligae (liturgische kousen) worden vóór de mis door een onderdiaken aan de bisschoppelijke voeten geschoven, te beginnen met de rechtervoet.

Typologie

Er is geen specifieke typologie voor liturgische sandalen. Vaak zijn ze van zijde gemaakt, versierd met borduurwerk, en hebben ze de kleur van de liturgische kalender.

Il est naturellement interdit de broder une croix sur l'empeigne des sandales. Cette croix n'appartient qu'au pape, parce qu'à lui seul on baise le pied dans les cérémonies pontificales (Het is natuurlijk verboden om een kruis op het bovendeel van de sandalen te borduren. Dit kruis behoort alleen toe aan de paus, want alleen aan hem wordt de voet gekust in pontificale ceremonies) (Barbier de Montault, p. 254).

Andere benamingen

Autres langues
FR	sandale liturgique
EN	sandal (liturgy)
DE	Sandale (Liturgie)
IT	sandalo (liturgia)
ES	Sandalia (liturgia)

BALaT

De sandalen (liturgie) (1400-1700) in BALaT

Afbeelding van sandalen (liturgie) (1400-1700) in BALaT

De sandalen (liturgie) in de bibliotheek van het KIK

Bibliografische orientatie

• Xavier Barbier de Montault, Traité pratique de la construction, de l'ameublement et de la décoration des églises selon les règles canoniques et les traditions romaines, Paris, Louis Vivès, t. 2, 1877, p. 253-254.
• Joël Perrin & Sandra Vasco Rocca (dir.), Thesaurus des objets religieux. Meubles, objets, linges, vêtements et instruments de musique du culte catholique romain. Religions objects of the Catholico Faith. Corredo ecclesiastico di culto cattolico, Paris, Caisse nationale des Monuments historiques, éditions du Patrimoine, 1999, p. 306.