Ratel (liturgie)

Ratel (liturgie), 15de of 16de eeuw, herkomst: Frankrijk. New York, Metropolitan Museum, bron van het beeld : https://leplanhisto.com/produit/crecelle-cog-rattle-1/.

Ratel (liturgie), 19de eeuw, Begijnendijk, Kerk Sint-Lucia. De zeldzame liturgische ratels die in Belgische kerken worden bewaard, gaan nauwelijks verder terug dan de 19de eeuw. Op basis van hetzelfde technische principe zijn ze minder goed uitgewerkt dan de oudere exemplaren, © KIK, Brussel, cliché M254404

Etymologie

< 14de eeuw als toenaam van Jan Ratel.

Definitie

Een ratel is een houten slagwerkinstrument dat een reeks korte, droge geluiden produceert door het draaien van een of meer houten latten die tegen een tandwiel aan een handvat of slinger slaan. De liturgische ratel kan de klokken en belletjes, die niet gebruikt kunnen worden tijdens de Goede Week, van Witte Donderdag tot Heilige Zaterdag, vervangen.

Hierarchie

• liturgisch voorwerp
  • ratel (liturgie)

Oorsprong en ontwikkeling

Volgens abbé Duret waren bij de christenen in de oudheid geestelijken van een lagere orde verantwoordelijk voor het bijeenroepen van de gelovigen met behulp van instrumenten als de trompet en de ratel, die bij de Grieken populair waren. Het Paastriduum - de periode tussen de de mis van Witte Donderdag en Paasochtend - was een periode van rouw. Het geluid van de klokken werd dus vervangen door het geluid van de ratels, die door de misdienaars werden gehanteerd om de gelovigen tot de diensten te roepen. Vandaar de traditie om de kinderen te vertellen dat de klokken naar Rome zijn vertrokken.

Typologie

De rommelratel is een technische verbetering van de eenvoudige ratel van het type "castagnette" of "klepel", die vaak voorkomt in voorstellingen van lepralijders in de Middeleeuwen of als attribuut van een heilige Lazarus van Bethanië (patroonheilige van de melaatsen door verwarring met de Lazarus van de gelijkenis van de slechte rijke man): houten platen die met veters met elkaar verbonden zijn, botsen.

De liturgische ratel bestaat uit een houten spoel die bestaat uit een beweegbare plank die luidruchtig rond een as draait die wordt gevormd door een tandwiel. De beweging die op het handvat van de haspel is gedrukt maakt .

Het technische principe blijft door de eeuwen heen hetzelfde, maar ze werden steeds minder versierd en wijken soms niet meer af van seculiere ratels.

De traditie van het gebruik van de ratels bestaat nog steeds in sommige Europese dorpen, met name in Kientzheim in de Elzas.

Een ander type ratel is in Spanje te vinden: een plank met twee metalen handvatten die met een oscillerende beweging op het hout worden vastgeklikt.

Een ander type ratel is in Spanje te vinden: een plank met twee metalen handvatten die met een oscillerende beweging op het hout worden vastgeklikt.

Gebruik

Na de liturgische hervorming na het Tweede Vaticaans Concilie wordt het gebruik ervan eerder beperkt. Het wordt nog steeds gebruikt in bepaalde regio's (Frankrijk, Tsjechië), evenals voor de viering van de buitengewone vorm van de Romeinse rite (Tridentijnse mis).

Andere benamingen

Autres langues
FR	crécelle liturgique
EN	rattel (liturgy)
DE	liturgisches Rasseln
IT	crotalo (liturgia), crepitacolo
ES	matraca liturgica

BALaT

De ratels in BALaT

Afbeelding van ratels in BALaT

De ratels in de bibliotheek van het KIK

N.B. Er is geen liturgische ratel in Balat voor 1700.

Bibliografische orientatie

• D. Duret (abbé), Mobilier, vases, objets et vêtements liturgiques. Étude historique, Paris, Letouzey & Ané, 1932, p. 38.
• Joël Perrin & Sandra Vasco Rocca (dir.), Thesaurus des objets religieux. Meubles, objets, linges, vêtements et instruments de musique du culte catholique romain. Religions objects of the Catholico Faith. Corredo ecclesiastico di culto cattolico, Paris, Caisse nationale des Monuments historiques, éditions du Patrimoine, 1999, p. 352.